Wiceminister nauki prof. Marek Gzik powiedział PAP, że w proponowanym budżecie na 2026 r. nie będzie podwyższenia dotacji dla Narodowego Centrum Nauki – o co apelują naukowcy. Uzasadnił to napiętym do maksimum budżetem oraz innymi, bezdyskusyjnymi – jak określił – priorytetami kraju.
W tym artykule
Jednocześnie wiceminister przyznał, że „sytuacja jest trudna” i że „przy takim finansowaniu polskiej nauki trudno o rewolucyjny rozwój”. Jednak „brutalna rzeczywistość sprowadza nas na ziemię” – skonstatował.
Budżet na naukę i szkolnictwo wyższe w liczbach
Proponowana w projekcie ustawy budżetowej na 2026 rok pula wydatków na naukę i szkolnictwo wyższe jest obecnie szeroko komentowana przez środowisko. W sumie ma ona wynosić ponad 44,37 mld zł (z czego ponad 42,43 mld zł z budżetu państwa i ponad 1,9 mld zł z budżetu środków europejskich). Na tę kwotę składa się budżet Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz nakłady pochodzące z innych resortów.
Wzrost bezwzględny, spadek względem PKB
I choć w wartościach bezwzględnych – licząc całość, z środkami europejskimi – jest to wzrost rok do roku o ponad 1,5 mld zł, to jednak relacja do PKB nieznacznie spadnie (1,07 proc. w 2026 roku względem 1,08 proc. w 2025 roku) – wynika z danych Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, przekazanych PAP.
Apel środowiska naukowego i Rady NCN o zwiększenie nakładów
W związku z tym przed tygodniem Rada Narodowego Centrum Nauki zaapelowała, by zwiększyć nakłady na NCN o 400 mln zł – inaczej utrzymanie finansowania na dotychczasowym poziomie uniemożliwi rozwój systemu grantowego – tłumaczono. O zwiększenia nakładów na badania naukowe w Polsce w budżecie na 2026 r., zwłaszcza NCN, zaapelowało też samo środowisko naukowe (ponad 100 naukowców) w liście skierowanym do przedstawicieli polskich władz, w tym premiera i prezydenta.
Głos resortu: nauka ważna, ale są inne priorytety
Wiceminister nauki prof. Marek Gzik przyznał w rozmowie z PAP, że resort jest zaniepokojony planami budżetowymi na kolejny rok i pozostaniem budżetu na poziomie ok. 1,1 proc. w relacji do PKB.
Patrząc na inne rozwinięte kraje, średnią unijną czy krajów OECD, w tym komponencie zostaliśmy mocno w tyle i jako kraj musimy w końcu podjąć jakieś decyzje o wzroście tych środków. Z drugiej strony brutalna rzeczywistość sprowadza nas na ziemię, ponieważ są priorytety w naszym państwie, z którymi my też nie dyskutujemy – to bezpieczeństwo, obronność, transformacja energetyczna, zdrowie, rozwój technologii informatycznych
– mówił Marek Gzik.
Inwestycje w naukę – ale nie przez NCN?
Pytany, co więc z zapewnieniami premiera Donalda Tuska z początku tego roku, że nauka miała się stać jednym z filarów polskiej gospodarki – wiceminister odpowiedział, że te inwestycje będą, ale nie w postaci subwencji dla instytucji naukowych.
To będą środki, po które ludzie nauki polskiej będą mogli sięgnąć, żeby wdrażać pewne pomysły na rzecz obronności państwa, bezpieczeństwa, transformacji energetycznej, zdrowia itd. One wszystkie są finansowane dużymi paczkami środków, z których nauka też może coś uszczknąć dla siebie
– powiedział.
Odnosząc się z kolei do apelu o zwiększenie dotacji dla Narodowego Centrum Nauki – największej agencji grantowej w Polsce, finansującej badania podstawowe – wiceminister Gzik przypomniał, że pod koniec 2024 roku NCN otrzymało dodatkowe 500 mln zł.
Patrząc na rok 2023 i 2026 – mamy wzrost o ponad 40 proc. w wartościach bezwzględnych. Jeżeli chodzi o Narodowe Centrum Nauki, rząd Donalda Tuska zrobił olbrzymi ukłon. Jednocześnie widzimy, co nas cieszy, że środowisko naukowe bardzo się ożywiło w ostatnim czasie i z jednej strony nastąpił znaczący wzrost nakładów na programy grantowe, ale jednocześnie nastąpił też wzrost nadsyłanych wniosków, dlatego ten poziom skuteczności z pozyskiwaniu grantów wciąż nie jest satysfakcjonujący. Rzeczywiście jest wielka potrzeba, aby te nakłady wzrosły, ale budżet – wynegocjowany po trudnych rozmowach w koalicji – niestety nie pozwala nam podnieść wydatków na NCN
– podkreślił prof. Marek Gzik.
Społeczeństwo musi zobaczyć sens inwestowania w naukę
Pytany z kolei o apel naukowców o zwiększenie ogółem nakładów na naukę – wiceminister podkreślił, że przedstawiciele resortu „doskonale” znają sytuację polskiej nauki i – jak dodał – robią wszystko, aby nakłady na naukę w wartościach bezwzględnych rosły.
Dlatego myślę, że ten głos powinien być kierowany przede wszystkim do społeczeństwa, które musi się przekonać, że nauka i szkolnictwo wyższe są ważne z punktu widzenia rozwoju kraju. Szczególnie teraz, kiedy dobrze się rozwijamy i nie jesteśmy już krajem taniej siły roboczej, musimy poszukiwać impulsu, który utrzyma wysoki poziom rozwoju Polski. Ten apel naukowców jest więc ważny, żeby przekonywać społeczeństwo i inne resorty, że potrzebujemy takiego wsparcia
– powiedział.
Dodał też, że środowisko naukowe nie zaprotestuje w sposób agresywny.
My raczej apelujemy o zrozumienie naszej sytuacji. Nie chodzi jednak wyłącznie o to, że my tych pieniędzy potrzebujemy, ale o przekaz, że to inwestycja dla naszego państwa
– wskazał.
Jednocześnie wiceminister Gzik podkreślił, że choć systemowo i instytucjonalnie nakłady na naukę nie rosną znacząco – są też inne możliwości, pozwalające naukowcom finansować badania, m.in. programy unijne. Tu przyznał zarazem, że zapewnienie wkładu własnego wszystkim projektom jest dla resortu „dużym zmartwieniem”. Wspomniał również o zwiększonym budżecie Narodowego Centrum Badań i Rozwoju i o programach m.in. z europejskich funduszy na rzecz gospodarki i rozwoju społecznego, a także tych na rzecz obronności.
Wiceminister Gzik liczy też, że wraz ze wzrostem nakładów na obronność państwa – również nauka będzie mogła skorzystać z tych środków. Ocenił jednak, że w tym zakresie wpisanie do ustawy stałej kwoty, np. 1 proc., na naukę, będzie trudne do zrealizowania.
Struktura budżetu i podwyżki w uczelniach
Struktura budżetu na naukę i szkolnictwo wyższe – wg projektu ustawy budżetowej – obejmuje nie tylko wydatki MNiSW, ale również nakłady innych resortów.
I tak, budżet samego MNiSW ma wynieść w sumie blisko 35,5 mld zł – z czego ponad 33,7 mld zł pochodzi z budżetu państwa, a ponad 1,75 mld zł z budżetu środków europejskich. Resort nauki odnotuje wzrost rok do roku w sumie o ponad 1,4 mld zł (ponad 725 mln zł z budżetu państwa i ponad 721 mln zł ze środków europejskich).
Z tej dodatkowej puli 725 mln zł z budżetu państwa – ponad 628 mln zł zostanie przekazanych na 3-procentowe podwyżki w uczelniach i instytutach naukowych PAN.
Obok dominującej roli MNiSW środki na naukę i szkolnictwo wyższe pochodzą również z innych resortów m.in. zdrowia, obrony narodowej oraz kultury i dziedzictwa narodowego. W sumie to ponad 7,8 mld zł.
